ĐÚC TƯỢNG ĐỒNG THỦ CÔNG CỠ LỚN – KHI KIM LOẠI TRỞ THÀNH LINH HỒN CỦA ĐẤT
Khúc dạo đầu của gió, lửa và ký ức
Chiều cuối năm, gió bấc thổi qua triền sông Mã mang theo mùi khói rơm đốt đồng. Ở bãi đất ven bờ, một lò nấu đồng đỏ cháy sáng—lửa rực đến mức người ta có cảm giác thời gian ngưng lại, chỉ còn sắc cam và những bọt kim loại sôi lục bục. Chính tại nơi tưởng chừng đầy bụi này, Đồng Đông Sơn đã gieo nên hạt mầm của những pho tượng đồng liền khối mà sau này sẽ đứng uy nghi trước quảng trường, chùa chiền, nhà tưởng niệm khắp cả nước.
Bạn nghĩ rằng một khối kim loại lạnh lẽo không thể gây xúc động? Hãy thử chứng kiến buổi lễ dựng tượng trong một làng quê nghèo miền Trung: tấm khăn đỏ phủ lên pho tượng Bác Hồ được gỡ xuống, trẻ con bỗng thôi đùa nghịch, cụ già chống gậy cúi đầu lặng thinh. Không ai bảo ai, nhưng khoảnh khắc ấy, ký ức dân tộc được trao gửi cho thế hệ mai sau. Đó là lý do bài viết này tồn tại—không chỉ để nhắc tới “đúc tượng đồng thủ công cỡ lớn” như một dịch vụ, mà để kể hành trình một khối đồng chuyển hoá thành linh hồn tập thể.
1. Pho tượng – nhịp tim không bao giờ tắt của công trình
Khi một công viên trung tâm chọn dựng tượng, họ đang hoạch định tương lai ký ức thành phố. Khi một ngôi chùa gom góp tiền công đức dựng tượng Quan Âm, họ đang mời gọi sự thanh tịnh trú ngụ nơi cửa Phật. Với dân tộc Việt Nam, tượng đồng chùa, tượng đồng quảng trường, hay tượng đặt trong trường học không chỉ là món trang trí. Chúng là địa chỉ tinh thần: nơi cư dân tìm đến chụp ảnh tết, lũ trẻ chọn làm điểm hẹn mỗi tối rằm, quân dân đặt vòng hoa ngày kỷ niệm.
Pho tượng đầu tiên ghi chép trong Đại Việt Sử ký đã gần nghìn năm tuổi, song triết lý dành cho tượng chưa từng thay đổi: đẹp chưa đủ, phải “có hồn”. Hồn nghĩa là gì? Là góc nghiêng hiền hoà của tượng Phật Quan Âm, ánh mắt kiên cường của tượng Trần Hưng Đạo, nụ cười độ lượng nhưng cũng nghiêm nghị của tượng Bác Hồ. Một pho tượng xấu khiến người ta ái ngại lảng đi; một pho tượng có hồn khiến người lạ dừng bước, nhấc máy ảnh lên rồi… lại hạ xuống vì muốn ngắm lâu hơn.
Đó là lý do ngày càng nhiều chủ đầu tư bỏ qua tượng composite, tượng bê tông phủ sơn—vốn rẻ và sản xuất đại trà—để tìm đến xưởng đúc tượng đồng thủ công. Họ hiểu rằng tượng đồng cỡ lớn liền khối có thể đứng vững 100 mùa mưa nắng; nhưng quan trọng hơn, tượng thủ công kể chuyện bằng ánh mắt, bằng nếp áo, bằng cả những vết búa gõ nhỏ li ti không máy nào sao chép.
Đúc tượng đồng thủ công cỡ lớn là nghề đòi hỏi bốn giác quan cộng thêm… linh giác. Người thợ phải nghe tiếng sôi của kim loại, ngửi mùi đất khuôn ủ đủ ngày, nhìn màu ngọn lửa để canh nhiệt, nếm khói để biết than đã “chín”, và cuối cùng là cảm nhận linh giác: pho tượng có thở trên bàn nặn đất hay chưa?
Muốn vậy, người thợ phải sống với lò còn nhiều hơn sống với gia đình—một bàn tay xám khói đồng, một bàn tay lấm đất sét, đôi khi cả hai bàn tay run rẩy sau ca rót đồng kéo dài suốt đêm. Nhưng mỗi giọt mồ hôi ấy không trôi vô nghĩa: chúng đúc nên nhịp tim vĩnh cửu cho công trình.
2. Đồng Đông Sơn – ba mươi năm giữ lửa “Kỹ – Tâm – Tín”
2.1 Gốc rễ ở khúc sông Mã
Năm 1994, giữa thời khốn khó hậu bao cấp, chàng trai Trần Văn Minh—cháu bốn đời thợ Trống Đồng—đập miếng tôn làm máng, xây ba hàng gạch, nhóm bếp than đá đầu tiên bên bờ sông Mã. Người làng cười: Đúc đồng thời này ai mua? Minh chỉ đáp: “Ngọn lửa phải cháy đã, khách khắc tìm.” Lò bập bùng, khói trộn gió sông, mùi kim loại ngai ngái len vào giấc ngủ tuổi thơ từng đêm.
Ba mươi mùa mưa nắng, xưởng từ ba người thành hơn năm chục thợ, lò thủ công thành xưởng 2 000 m² với cẩu trục, lò điện cảm ứng, phòng phun cát. Nhưng Minh giữ đúng ba chữ khắc trên cột gỗ lim ngay cổng: Kỹ – Tâm – Tín.
2.2 Kỹ – khắt khe đến từng micromet
Một pho tượng đúc đồng liền khối cao ba mét cần gần hai tấn đồng đỏ. Chỉ một bọt khí lọt vào khuôn cũng đủ tạo lỗ rỗ to bằng hạt đậu—sâu như khuyết tật bẩm sinh. Minh yêu cầu lấy quang phổ mỗi mẻ, kiểm định Cu ≥ 98 %. Nhiệt rót phải đạt 1 150 °C ± 15 °C; chênh năm độ, đồng chảy đặc lại sớm, tạo nứt tóc.
Đất khuôn trộn rơm, cát sông, đất phù sa: phải bảo dưỡng ủ sương ba đêm, phơi nắng hai ngày, phơi bóng râm một ngày. Chỉ cần nứt chân chim, bỏ. Có khi cả tuần chuẩn bị khuôn, đến giờ rót phát hiện lỗ kim, thợ trưởng tự tay đập vỡ làm lại—đắt đỏ, nhưng giữ “Kỹ”.
2.3 Tâm – tâm nguyện gửi trong nếp áo đồng
“Nặn đôi mắt Phật khó hơn nắn nếp áo,” Minh bảo. Vì mắt khép 1 mm hay 0,8 mm sẽ quyết định thần thái “từ bi” hay “lánh đời”. Nghệ nhân Đỗ Thụ kể: làm tượng Quan Âm 2 m8 cho chùa Hoa Liên, trụ trì yêu cầu “ánh nhìn tha thứ”. Thụ chỉnh mí ba lần, lần nào hỏng phải đập mặt sa thạch nặn lại—chi phí tăng, deadline lùi. Nhưng ngày dựng tượng, vị trụ trì chắp tay: “Phật không chỉ đẹp, mà hiền.” Tâm nghề nhận lại trên ánh mắt người tu.
2.4 Tín – lời hứa đóng dấu bằng đồng thay vì mực
Hợp đồng Đồng Đông Sơn ghi rõ: “Không ra thần – hoàn tiền.” Điều khoản tưởng liều lĩnh lại chính là vũ khí giữ khách: 98 % chủ đầu tư giới thiệu thêm bạn bè, vì họ thấy xưởng dám cược danh tiếng lên mỗi giọt đồng. Tượng bảo hành kỹ thuật 5 năm: nứt, phồng, rỗ sửa miễn phí; mạ vàng xuống màu, xưởng hỗ trợ mạ lại giá gốc. Đồng Đông Sơn còn livestream toàn bộ bước rót cho khách ở xa—bằng chứng minh bạch rằng pho tượng không hoán đồng đỏ lấy hợp kim rẻ tiền.
3. Đất – Lửa – Đồng: ba chương tiểu thuyết mang tên quy trình
Chương 1: Lời thì thầm của đất
Mỗi pho tượng bắt đầu bằng đất. Đất lấy ở triền sông lắng bùn phù sa, trộn rơm khô xé nhỏ, cát sông đãi sạch. Thợ khuôn bước chân trần, giẫm nhịp tay cầm gậy tre quật đều để đất “ăn” rơm. Họ gọi đó là “điệu vũ của bùn”. Đất được nén thành từng lớp ôm sát mẫu đất sét—bản nháp hoàn chỉnh của pho tượng. Gõ tay lên khuôn nghe tiếng cụp cụp trầm đặc, mới đạt.
Chương 2: Khúc đồng ca của ngọn lửa
Đêm xuống, lò điện nóng dần, đồng đỏ katot nhả tia lửa xanh rồi chuyển hồng. Nhiệt kế hồng ngoại báo đúng 1 150 °C; thợ bậc 7/7 vẫn không tin máy, họ nhìn “sắc lưỡi lửa”: hồng đậm hơi vàng là đạt, hồng ngả trắng là quá nhiệt. Khoảnh khắc kéo máng rót, kim loại ồ ạt trút xuống khuôn như một thác lửa—ánh sáng phản lên gương mặt thợ, khiến họ giống những pho tượng đồng chưa nguội.
Sai ba giây trong thao tác rót, dòng kim loại đông sớm, tạo đường hàn lạnh khó sửa; nhanh quá, đồng chưa “già”, tạo xốp lỗ. Thế nên thợ trưởng ra hiệu bằng ánh mắt: chậm nửa nhịp thôi cũng không được. Lửa và người hợp thành một vũ khúc chớp nhoáng, chính xác đến tàn nhẫn.
Chương 3: Tự tình của kim loại đang lớn lên
Sau 24 giờ, khuôn nguội, đất bóc ra từng mảng, lộ thân đồng thô ráp. Thợ nguội dùng búa gõ tất cả bề mặt; tiếng đanh vang thanh là đặc, tiếng vỡ đục là rỗ. Vết rỗ nhỏ hơn hạt vừng cũng bị gọt sâu, hàn chì đồng, giũa, mài, đánh bóng bằng đá mịn, đến khi tiếng gõ ngân ngân như chuông đồng.
Cuối cùng là phủ: khách muốn tượng đồng ngoài trời bền 100 năm sẽ phủ sáp ong đun chảy ba lượt; khách thích màu trầm dùng dung dịch muối lưu huỳnh tạo patina; khách đòi sang trọng phủ vàng quỳ Ý 24 k từng lá vuốt lông sóc.
Chuỗi bước ấy nghe lạnh lùng kỹ thuật, nhưng thử nhìn bàn tay thợ: một đường bỏng lửa, hai chai phồng nước, móng tay nhuộm màu đồng vĩnh viễn. Mỗi ngón tay là sổ nhật ký của pho tượng chưa đặt tên.
4. Ba câu chuyện – ba lần nước mắt rơi trên đồng
4.1 “Bác đã về làng” – Bình Thủy, Thanh Hóa
Ông trưởng làng Phạm Văn Trí dành bốn năm vận động dân góp quỹ dựng tượng Bác Hồ 1 m2. Ban đầu họ chọn tượng composite vì “rẻ và nhanh”. Ngày tượng về, mở thùng ra, cả sân nhà văn hóa chết lặng: mặt Bác trơ nhựa, mắt vô hồn, vạt áo nhăn nhúm. Bà cụ Lê Thị Loan—người góp 1 chỉ vàng cưới—ngồi thụp xuống khóc: “Bác về mà như người lạ.”
Ông Trí gạt nước mắt, tìm tới Đồng Đông Sơn. Lần này, ông đứng cùng nghệ nhân chỉnh từng nếp áo, từng sợi tóc bạc. Sáu mươi tám ngày, ba phiên họp làng, pho tượng liền khối dựng lên giữa sân. Khăn đỏ kéo xuống, không ai vỗ tay; cả làng lặng im, nghe tiếng ve. Đến khi một đứa bé reo “Ông Bác mỉm cười kìa!”, bà Loan mới chậm rãi thắp hương, thì thầm: “Giờ Bác mới thật sự về.”
4.2 “Ánh mắt tha thứ” – chùa Hoa Liên, Bắc Giang
Thầy trụ trì Thích Tâm Hiếu luôn day dứt vì tượng Quan Âm cũ bằng xi măng chỉ “đẹp dáng, thiếu thần”. Thầy muốn đúc tượng Quan Âm cao 2 m8, đặt ngoài sân, để khách hành hương ngẩng đầu thấy ánh mắt hiền. Đồng Đông Sơn dựng mẫu 3D, gửi ảnh; thầy bảo: “Mắt đẹp, nhưng hơi nghiêm.” Nghệ nhân đập mặt mẫu sa thạch, nặn lại. Lần hai, thầy bảo mắt đã hiền, nhưng miệng còn cứng. Họ lại chỉnh tới lần ba, mỗi lần tốn thêm mười ngày.
Ngày tượng dựng, trời đổ mưa bụi. Thầy bước ra sân, ngẩng nhìn pho tượng giữa làn khói hương. Thầy cười, chắp tay niệm Phật rồi quay sang cảm ơn thợ: “Tượng không chỉ để thờ, mà dạy tâm TỪ cho người đứng trước.” Câu nói lẫn vào tiếng mưa, nhưng ai cũng nghe rõ vì mắt thầy long lanh. Một pho tượng—một bài học về lòng từ bi.
4.3 “Khiêm tốn nhưng không nhu nhược” – UBND huyện Đan Phượng
UBND huyện muốn dựng tượng Chu Văn An 2 m trước sảnh. Yêu cầu: mặt nghiêm nhưng không dữ, toát khí “khiêm tốn mà không nhu nhược”. Ban quản lý văn hoá duyệt mẫu qua Zoom, yêu cầu quay 360° từng góc. Thợ chỉnh khóe mắt, xoáy râu, nếp áo, độ gầy của gò má khắc khổ.
Ngày đặt tượng, chủ tịch huyện—vốn nổi tiếng thẳng tính—đứng trầm ngâm rất lâu. Ông rút bút ghi vào sổ tay: “Học cách đứng khiêm cung trước dân.” Sau lễ khánh thành, UBND ban hành phong trào “Nụ cười công sở”, bắt đầu từ cảm hứng… tượng thầy Chu mỉm cười rất nhẹ. Pho tượng trở thành lẳng hoa vô hình nhắc người làm việc công nhớ gốc nhân văn.
5. Vật liệu – khoa học phục vụ cảm xúc
Đồng đỏ katot 99 % nhập từ Hoà Bình, nung chảy đạt Cu 98 % sau pha kẽm/thiếc tạo màu. Mỗi mẻ lấy mẫu gửi Viện Vật Liệu Xây Dựng, lưu hồ sơ 10 năm. Phủ sáp ong tự nhiên giúp tượng ngoài trời thở, hạn chế oxy hoá xanh gỉ. Mạ vàng 24 k phủ keo bảo vệ nano giữ sắc kim lâu gấp ba so với mạ thường.
Nhưng giấy chứng nhận chỉ là điểm khởi đầu. Giá trị thật nằm ở việc người thợ nhìn dòng đồng sôi và thốt “đồng đã già” bằng trực giác. Cảm xúc ấy—hòa giữa khoa học và nghệ thuật—cho phép pho tượng giữ vẹn màu nâu trầm qua 50 năm, hay ánh vàng son sau 30 mùa rước.
6. Chi phí – đầu tư một lần, di sản trăm năm
Pho tượng đồng liền khối không rẻ. Kim loại tăng giá, nhân công tay nghề cao khan hiếm, cẩu vận chuyển cồng kềnh. Nhưng hãy thử chia khoản ngân sách cho vòng đời 100 năm:
| Hạng mục | Chiều cao | Khối lượng | Giá (VNĐ) | Chi phí/năm (ước) |
|---|---|---|---|---|
| Tượng Bác Hồ | 1 m2 | 350 kg | 60 triệu | 600 000 |
| Tượng Quan Âm | 2 m5 | 1 200 kg | 150 triệu | 1 500 000 |
| Tượng Trần Hưng Đạo | 3 m | 1 900 kg | 220 triệu | 2 200 000 |
| Cụm lễ hội 5 pho | 2 m | 5 600 kg | 600 triệu | 6 000 000 |
Một gói hoa tươi lớn cho ngày lễ tốn ngần ấy, nhưng tàn sau ba ngày. Pho tượng—nếu chăm sóc đúng—sẽ kề vai chứng kiến bao thế hệ. Vì vậy đa số khách hàng gọi “đúc tượng đồng uy tín” không coi đây là chi phí, mà là tài sản tinh thần sinh lời cảm xúc. Khách du lịch tới chụp ảnh bên tượng, bia di tích ghi tên nhà tài trợ, cộng đồng chung tay giữ gìn. Đó là lợi suất ROI không bút toán kế toán nào tính đủ.
7. Checklist đặt tượng – thư mời chuẩn bị bằng tình yêu
-
Mục đích: thờ phụng, tưởng niệm, trang trí công viên hay quảng trường?
-
Nhân vật & thần thái: Phật hiền, tướng uy, danh nhân trầm tư?
-
Kích thước: cao, ngang, chiều sâu bệ, khoảng trống xung quanh.
-
Vị trí: ngoài trời, trong điện, vùng biển gió mặn, hay miền sương núi?
-
Thời gian dự kiến khánh thành: ít nhất 60–90 ngày cho tượng ≥ 2 m.
-
Ngân sách: để nghệ nhân đề xuất hợp kim, mạ vàng, phương án vận chuyển.
-
Tư liệu tham chiếu: ảnh chụp, bản vẽ, kỷ vật, câu chuyện truyền miệng.
Gửi trọn các thông tin, xưởng đúc tượng đồng thủ công sẽ lo từ ý tưởng đến giờ phút an vị, như một “đạo diễn” hậu trường.
8. Hỏi – đáp giữa tiếng rót trà (≈ 350 từ)
Tượng đồng ngoài trời bao lâu xuống màu?
– Với đồng đỏ 98 % và sáp ong ba lớp, 40–50 năm chỉ sậm dần; muốn sáng lại, đánh bóng ướt, phủ sáp mới.
Mạ vàng 24 k có bong tróc?
– Vàng quỳ Ý ép keo nano, tuổi thọ 25–30 năm tùy khí hậu; bong lác tấm nào, xưởng bảo trì lấp vá tấm đó.
Đúc tượng 3 m mất bao lâu?
– Khoảng 75–90 ngày, thêm 15 ngày nếu phủ vàng; 10 ngày cuối dành cho vận chuyển và căn chỉnh bệ.
Vận chuyển xa có rủi ro?
– Tượng liền khối ≥ 8 mm hầu như không nứt. Lót gỗ, xốp nén, dây đai. Nếu tai nạn, Đồng Đông Sơn điều thợ, xe hàn lưu động khắc phục trong 48 giờ.
Có thể xem quá trình đúc không?
– Xưởng livestream lò nấu qua YouTube riêng tư hoặc Zoom cho chủ đầu tư.
9. Lời hứa đúc bằng đồng, khắc bằng danh dự
-
Hoàn tiền 100 % nếu tượng không đúng thần thái hoặc sai kích thước đã phê duyệt.
-
Bảo hành kỹ thuật 5 năm: nứt, rỗ, phồng—sửa miễn phí.
-
Miễn phí mẫu 3D cho tượng cao từ 1 m trở lên.
-
Giám sát trực tuyến toàn bộ khâu rót đồng.
Danh dự của xưởng được đúc cùng tượng. Vì thế, Đồng Đông Sơn từ chối 20–30 đơn mỗi năm nếu quá tải hoặc yêu cầu không phù hợp. Họ chọn chất lượng hơn sản lượng—chọn cái gật đầu của trái tim người xem hơn mọi tràng pháo tay khuếch trương.
10. Liên hệ – khi bạn sẵn sàng viết lịch sử bằng kim loại
Zalo/Hotline: 098x.xxx.xxx
Website: nghenhandodong.com
Nhắn “TƯỢNG CÔNG TRÌNH” để nhận:
-
Bản vẽ 3D mô phỏng miễn phí;
-
Báo giá chi tiết trong 24 giờ;
-
File video quy trình đúc 5 phút.
Ưu đãi tháng này: giảm 5 % chi phí hợp kim cho hợp đồng > 300 triệu; tặng bộ lau sáp ong 5 triệu đồng cho tượng đặt ngoài trời ≥ 2 m.
Kết từ – nơi pho tượng bắt đầu thở
Tôi rời xưởng lúc bình minh. Chuông gà gáy, khói than hòa hơi sương, những pho tượng chưa đánh bóng xếp hàng đợi xe cẩu: Phật cười hiền, Quan Công vung đao, Trần Hưng Đạo chỉ gươm ra biển. Dù còn thô ráp, tôi đã thấy họ… thở. Từ phút này, mỗi pho tượng ấy sẽ lên đường đến ngôi chùa giữa thung lũng, đến sân trường tiểu học ven biển, đến quảng trường lát đá xứ cao nguyên.
Ngày khánh thành, tấm khăn phủ đỏ được kéo, dân làng dừng chân, khách hành hương ghé lại, tiếng chim bặt im một nhịp. Nếu mắt ai đó ướt, nếu đứa trẻ ngẩng nhìn và cười, nếu người già vỗ vai nhau lặng thinh—pho tượng đã hoàn thành sứ mệnh. i.
Ở Đồng Đông Sơn, người ta tin: “Tượng đẹp không phải khi khách khen, mà khi khách im.” Vì im lặng đôi khi vang dội hơn mọi lời. Nếu trái tim bạn vừa rung thêm một nhịp, hãy để ngọn lửa sông Mã hát tiếp câu chuyện bằng đồng—câu chuyện sẽ còn ngân rất lâu sau khi bài viết này khép lại.
